Zabezpieczenie biznesu i skuteczne przekazanie go sukcesorom to zagadnienie, które często spędza sen z powiek właścicielom firm. Czasami pojawiają się dodatkowe, zewnętrzne ryzyka, które jeszcze bardziej komplikują sytuację. Tak właśnie było w przypadku właściciela i głównego akcjonariusza dobrze prosperującej spółki notowanej na giełdzie. Właściciel pozostaje w związku małżeńskim, w którym funkcjonuje ustrój majątkowej wspólności małżeńskiej. Ma dwoje dzieci, z czego jedno małoletnie.
Zapraszamy Państwa do zapoznania się z czwartym już studium przypadku w ramach cyklu najbardziej interesujących kazusów sukcesyjnych.
Opis stanu faktycznego:
- Właściciel jest głównym akcjonariuszem dobrze prosperującej spółki notowanej na giełdzie. Jest także właścicielem spółek zagranicznych, prowadzących działalność operacyjną.
- Właściciele pozostaje w związku małżeńskim, w którym funkcjonuje ustrój majątkowej wspólności małżeńskiej. Posiada także dwoje dzieci, z czego jedno jest małoletnie.
Wyzwania biznesowe/sukcesyjne:
- Zabezpieczenie biznesu przed ewentualnym rozdrobnieniem, a także paraliżem decyzyjnym po śmierci Właściciela (ewentualne spory spadkowe, przeciągający się proces spadkobrania powodujący brak wspólnika, konieczność współdziałania z sądem rodzinnym i opiekuńczym).
- Zabezpieczenie interesów poszczególnych członków rodziny z uwzględnieniem wieku potencjalnych następców prawnych (małoletnie dziecko).
- Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia roszczeń zachowkowych, które w skrajnym przypadku, mogłyby zagrozić płynności finansowej dziedziczonego biznesu.
Roszczenie zachowkowe występują w przypadku dziedziczenia testamentowego, gdy spadkobierca ustawowy został całkowicie w testamencie pominięty lub otrzymał na jego podstawie mniejszą część majątku, niż przysługiwałaby mu w przypadku dziedziczenia ustawowego. W skrajnych przypadkach, gdy w skład masy spadkowej wchodzi przedsiębiorstwo, konieczność spłaty roszczenia zachowkowego (płatnego w formie pieniężnej, jednorazowo w całej zasądzonej kwocie), może zmusić do spieniężenia części aktywów przedsiębiorstwa, a w konsekwencji do osłabienia kondycji finansowej firmy (w najgorszym wypadku do jej likwidacji).
- Zabezpieczenie spółek przed ryzykami zewnętrznymi.
Działalność gospodarcza wiąże się z pewnymi ryzykami biznesowymi, których praktycznie nie da się całkowicie wyeliminować, np. zmiany na rynkach finansowych, zmiany gospodarcze itp. Kolejną grupą potencjalnych ryzyk może być „nadmierne” zainteresowanie ze strony organów skarbowych, w szczególności w przypadku rozbudowanych, dochodowych grup kapitałowych, w których podejmowane były pewne kroki restrukturyzujące grupę. Te drugie, przynajmniej w pewnym stopniu, można zminimalizować.
Śmierć Właściciela, w przypadku braku testamentu, spowoduje otwarcie postępowania spadkowego, w którym uprawnionymi do dziedziczenia będą małżonka Właściciela oraz dzieci, w tym małoletnie, w częściach ułamkowych. W przypadku pełnej zgody pomiędzy spadkobiercami, prostą drogą do potwierdzenia dziedziczenia będzie notarialne poświadczenie dziedziczenia, na podstawie którego powstanie współwłasność całości masy majątkowej w częściach ułamkowych. Do podziału masy spadkowej będzie konieczne przeprowadzenie kolejnego etapu, czyli umownego działu spadku (również możliwe do dokonania przed notariuszem). Niemniej jednak, w przypadku ewentualnego sporu (co przy przedstawionej strukturze rodzinnej jest mało prawdopodobne, aczkolwiek nie wykluczone), wymagane będzie przeprowadzenie postępowania sądowego, które w praktyce może trwać kilka lat. W tym okresie, poszczególne spółki funkcjonują praktycznie bez wspólnika, co uniemożliwia im podejmowanie tych czynności, które wyraźnie zastrzeżone są dla zgromadzenia wspólników (z uwzględnieniem formy prawnej poszczególnych spółek). Ponadto, przy małoletnich spadkobiercach, w sytuacji gdy to biznes jest znaczną częścią masy spadkowej, sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, z uwagi na konieczność współdziałania z sądem rodzinnym i opiekuńczym (to dodatkowo znacznie przedłuża postępowanie, a także podjęcie większości decyzji korporacyjnych już po przyznaniu i podziale spadku).
Z punktu widzenia trwałości biznesu, powyżej opisana sytuacja jest niepożądana i stanowi ogromne ryzyko dla pozycji rynkowej przedsiębiorstwa.
Kluczowym jest taki podział majątku, który z jednej strony zabezpieczy interesy wszystkich członków rodziny od strony finansowej, a z drugiej pozwoli na niezakłócone funkcjonowanie spółek.
Możliwe do zastosowania narzędzie/rozwiązania:
1.Przygotowanie testamentu, z wykorzystaniem zapisów windykacyjnych, skutecznych z chwilą otwarcia spadku (tj. śmierci Właściciela), skorelowanego z treścią umowy/statutu poszczególnych spółek. Testament powinien oczywiście obejmować całość majątku spadkodawcy, w tym jego majątek osobisty. W zależności od sytuacji istnieje możliwość wykorzystania także innych narzędzi prawa spadkowego, np. powołanie wykonawcy testamentu (i wskazanie do tej funkcji zaufanej osoby, w tym kancelarii prawnej).
Na etapie tworzenia testamentu należy także rozważyć ewentualne roszczenia zachowkowe i stosownie je zaadresować, jeszcze za życia właściciela, np. przy wykorzystaniu umów o zrzeczeniu się dziedziczenia, bądź też darowizn dokonanych za życia, które pozwolą na efektywne rozporządzenie majątkiem. Istnieje także możliwość zastosowania mało popularnego narzędzia, jakim są darowizny na wypadek śmierci – umowy te są zawierane za życia, natomiast ich skutek występuje dopiero z chwilą śmierci darczyńcy. Ich atrakcyjność polega na tym, że taką umowę jest znacznie trudniej odwołać, niż zmienić ewentualny testament (w większym stopniu chronią interes obdarowanego niż ewentualny testament, który może być dowolnie przez spadkodawcę zmieniany).
2. Wprowadzenie mechanizmów korporacyjnych (korelacja uprawnień poszczególnych organów, w tym rady nadzorczej o ile pozwala na to forma prawna), w sposób, który najbardziej elastycznie pozwala na ułożenie struktury zarządczej. Istnieje także możliwość wzmocnienia pozycji zarządu, o ile w jego skład wchodzą zaufane osoby, a także stworzenie programów motywacyjnych dla kluczowych pracowników, co może zwiększyć szanse na ich pozostanie w strukturze firmy, także po śmierci Właściciela. To z kolei może się wprost przyczynić do zachowania pozycji rynkowej firmy i zachowania jej w należytej kondycji przez wymagany okres czasu.
3. Możliwość powołania profesjonalnego managera (interim managera), którego zadaniem będzie prowadzenie firmy do czasu, kiedy będzie możliwe przekazanie jej w ręce wyznaczonego następcy.
4. Zawarcie umowy o rozdzielności majątkowej małżeńskiej (potocznie intercyza) wraz z podziałem majątku wspólnego Wprowadzenie umownego ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej możliwie jest także po zawarciu związku małżeńskiej, w dowolnym momencie jego trwania (obejmuje ona okres przyszły, od dnia zawarcia umowy). Dla pełniejszej realizacji funkcji ochronnej, rekomendowane jest aby towarzyszyła jej umowa o podziale majątku wspólnego. Pozwoli to na oddzielenie majątku małżonka zaangażowanego czynnie w prowadzony biznes. W efekcie, majątek drugiego ze współmałżonków w dużej mierze zabezpieczony zostaje przed ewentualnymi ryzykami i roszczeniami jakiego mogą być związane z prowadzonym biznesem (powstaje ochrona tej części majątku, która ma służyć zaspokojeniu potrzeb rodziny). Co istotne, o sposobie podziału majątku decydują w sposób swobodny małżonkowie (nie musi być to podział w częściach równych). Obie umowy dla swojej skuteczności muszą zostać zawarte w formie aktu notarialnego.
Warto też zaznaczyć, iż zawarcie umowy o rozdzielności majątkowej w żaden sposób nie modyfikuję zasad spadkobrania (małżonkowie nadal po sobie dziedziczą).
5. Utworzenie fundacji rodzinnej, która w najpełniejszy sposób pozwala na utrzymanie integralności biznesu, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów wskazanych przez Właściciela beneficjentów, w tym małoletnich dzieci. Fundacja rodzinna posiada osobowość prawną i po przeniesieniu do niej biznesu, staje się jego jedynym właścicielem, wyłączając tym samym firmę spod reżimu prawa spadkowego, chroniąc ją przed podziałem i rozdrobnieniem, nie tylko w pierwszym pokoleniu, ale też w kolejnych. Jednocześnie daje możliwość zabezpieczenia interesów wskazanych beneficjentów, także spoza grupy spadkobierców/członków rodziny w sposób zgodny z wolą Właściciela. Ogromna elastyczność tego narzędzia umożliwia nawet stworzenie pewnych wytycznych, wskazujących sposób angażowania dzieci w działalność operacyjną (w odpowiednim ku temu momencie, czyli po osiągnięciu pełnoletności).
6. Przeprowadzenie przeglądu prawnego i podatkowego (due diligence) w spółkach, pozwoli na weryfikację aktualnego stanu prawno-podatkowego oraz identyfikację ewentualnych ryzyk, braków w procedurach, pozwalając na zaadresowanie potencjalnych kwestii problematycznych przed ewentualną kontrolą.
Dodatkowo, rekomendowane jest każdorazowe sporządzanie uzasadnienia prawno-ekonomicznego dla czynności restrukturyzujących grupę, wskazujących na cel biznesowy i sukcesyjny podejmowanych kroków – w pewnym stopniu może to zminimalizować ewentualne zarzuty działania wyłącznie dla osiągnięcia korzyści podatkowej.
Leave A Reply